De spiritualiteit van Franciscus van Assisi

[Susan]

De spiritualiteit van Franciscus van Assisi

Franciscus van Assisi blijft voor velen in de westerse wereld - of ze nu rooms-katholiek of protestant zijn, dan wel geen geloof belijden - het voorbeeld bij uitstek van een christen. Karen Armstrong – autoriteit op het gebied van religie en spiritualiteit – vertelt je graag waarom bij de introductie van de biografie van deze heilige van de hand van Adrian House. Laat je inspireren!

In de tijd waarin de rooms-katholieke Kerk op het toppunt van haar macht en rijkdom stond, was het leven van Franciscus van Assisi voor de armoede zoals dat door Jezus Christus zelf werd voorgestaan een welsprekende, dappere herinnering aan de waarden van het evangelie.

Harmonie
Tijdens de kruistochten stak Franciscus, ook al bleef hij een trouwe zoon van de Kerk, met het nodige respect een hand uit naar de moslimwereld, waarbij hij kennelijk de intolerante haat en rivaliteit oversteeg waaronder de geïnstitutionaliseerde religie zo vaak gebukt gaat. Franciscus' ervaring van vreugdevolle harmonie met de hele natuurlijke wereld heeft er in de twintigste eeuw toe geleid dat hij werd uitgeroepen tot de beschermheilige van de ecologen. In onze sceptische eeuw maken jaarlijks drie miljoen mensen de pelgrimstocht naar Assisi. Maar de schitterende basiliek waar de stoffelijke resten van Franciscus rusten en die kort na zijn dood in 1226 werd gebouwd is een regelrechte aantijging van alles waar Franciscus voor stond.

Geld naar de armen en zieken
Tijdens zijn korte leven stond hij erop dat zijn broeders niet in grote, permanente gebouwen woonden. Hij zou zonder meer gezegd hebben dat het geld dat aan zijn kerk werd besteed aan de armen en zieken had moeten worden gegeven. Adrian House geeft in zijn frisse, nieuwe biografie een welwillend beeld van Franciscus van Assisi, maar doorspekt zijn verhaal niet met een vroomheid waar de wereldse lezer niets mee kan. Hij verweeft de historische achtergrond op zo'n manier in zijn verhaal dat ze de stroom der gebeurtenissen niet onderbreekt en onthult zo het drama van Franciscus' leven: zijn losbandige jeugd; zijn bekering; de stichting van de nieuwe orden van de minderbroeders en de derde orde van leken boetelingen; zijn aandoenlijke verhouding met Clara, die de tweede franciscaanse orde stichtte, die voor vrouwen; en zijn bezoek aan Egypte tijdens de vijfde kruistocht, waarbij hij de vijandelijke linies overschreed en preekte voor de sultan.

Stigmata
De schrijver bespreekt de franciscaanse spiritualiteit en geeft een intelligent verslag van Franciscus' visioen in La Verna waarbij zijn lichaam, naar men aanneemt, de indruk ontving van de vijf wonden van de gekruisigde Christus, waarmee hij de eerste was die in Europa de stigmata droeg. Later zag de scholastische theoloog Bonaventura (1221-1274), een van de beroemdste franciscanen uit die tijd, het leven van Franciscus als een revelatie, een openbaring van het goddelijke in menselijke vorm.

Navolging
Franciscus' leven was gewijd aan de exacte navolging van Christus. Hij vatte Jezus' opdracht dat een christen alle aardse bezittingen moet opgeven en moet leven als een dakloze zwerver letterlijk op. Franciscus koos net als Jezus mensen uit die aan de rand van de samenleving stonden en door de gevestigde orde werden veracht. Het verschijnen van de wondtekenen op Franciscus' lichaam werd, hoe je daar verder ook tegen aan mag kijken, gezien als zijn ultieme vereenzelviging met het vleesgeworden Woord van God. Volgens Bonaventura vangen we door naar de gebeurtenissen uit het leven van Jezus en Franciscus te kijken een glimp op van de werkelijkheid van de onuitsprekelijke, onbeschrijflijke God in voor ons begrijpelijke bewoordingen.

Boodschap afgezwakt
Maar T.S. Eliot wijst ons erop dat de mensheid niet veel werkelijkheid kan verdragen. Franciscus' strenge boodschap werd zelfs tijdens zijn eigen leven gematigd. De paus en het religieuze establishment dwongen de minderbroeders hun al te extreme evangelische armoede af te zwakken: ze mochten zich niet langer afhankelijk stellen van aalmoezen, ze moesten eigendom hebben, ze moesten wonen in officiële huizen en werden aangemoedigd zich, net zoals andere monniken dat deden, bezig te houden met leren en geleerdheid. Franciscus trok zich terug als hoofd van de orde en behield alleen de vage titel geestelijk 'vader'. De inlijving van zijn eenvoudige graftombe in de pracht en praal van de basiliek in Assisi was het uiteindelijke verraad aan deze geïnspireerde mens.

Kerkelijke principes
Adrian House verklaart deze tragedie door erop te wijzen dat de pausen en bisschoppen zich, ondanks hun verering van en waardering voor Franciscus, meer lieten leiden door kerkelijke dan door christelijke principes. Zij wijdden zich aan de overleving van de geïnstitutionaliseerde Kerk en konden een charismatische beweging waarbij vergeleken de vroomheid van zijn leiders wereldlijk en werelds leek niet gedogen. Dat klopt ongetwijfeld, maar de ironie van het leven van Franciscus herinnert ons ook aan het wezenlijke uiterste van de religieuze opdracht die veel gelovige mannen en vrouwen maar het liefst zouden vergeten.

Sentimenteel
Er wordt over Franciscus net als over Jezus maar al te vaak sentimenteel gedaan. Wij vermeien ons in het beeld van de poëtische heilige die een preek houdt voor de vogels en opgaat in de schoonheid van het landschap. Wij kijken met een nostalgische blik terug naar de tijd van Franciscus, toen de natuurlijke wereld en de bijbel elkaar niet leken tegen te spreken, maar aan te vullen. Wij zijn er echter wars van zijn totale zelfopoffering te imiteren die, volgens de spirituele meesters van alle tradities, van wezenlijk belang is, willen we het heilige ervaren.

Ego opkrikken
Eigenlijk is een groot deel van religie gewijd aan het opkrikken van het ego en het vastleggen van een veilige identiteit. Wij willen de materiële armoede van Franciscus, een symbool van de manier waarop hij het zelf oversteeg, niet navolgen en houden ons het liefst verre van bedelaars en dat soort mensen. Franciscus' spirituele reis nam een aanvang toen hij zijn hartgrondige afkeer van de melaatsen van Assisi opgaf en hun de hand kuste. Die daad van meedogende liefde gaf hem een direct gevoel van de goddelijke tegenwoordigheid.

Verstervingen
Religie is niet altijd smaakvol en beperkt zich niet tot de keurige terughoudendheid van de institutionele beoefening, want zij heeft de eeuwigheid ten doel. Franciscus liet net als Jezus zien hoe moeilijk het is de goddelijke opdracht in de krakkemikkige omstandigheden van het menselijk bestaan te belichamen en waar te maken. Zijn strenge lichamelijke en geestelijke verstervingen ontaardden echter nooit in masochisme of narcisme, maar werden altijd in toom gehouden door vriendelijkheid, mededogen en zachtheid voor alle schepselen, iets wat - nogmaals - helaas zo sterk ontbreekt bij de kerken die hem tot een van hun heiligen rekenen. Adrian House wil aantonen dat het niet nodig is Franciscus' geloof te delen om zijn verreikende prestaties te kunnen waarderen. Zijn levensbeschrijving toont ons een Franciscus die zowel middeleeuws als modern is en die lezers van elk of geen enkel geloof aanspreekt.

Auteur: Karen Armstrong