De ondergang van het Romeinse rijk: waar ging het mis?

Geschiedenis is de wetenschap die zich bezighoudt met de bestudering van de mens in zijn verleden, en die door de wetenschap vanuit het heden het verleden probeert te begrijpen. Vind hier alles over de wereld- en vaderlandse geschiedenis.
Plaats reactie
Gebruikersavatar
univers
Observer
Berichten: 33354
Lid geworden op: 27 jan 2013, 11:10

De ondergang van het Romeinse rijk: waar ging het mis?

Bericht door univers » 11 dec 2017, 07:31

Hoe kon dit machtig rijk – dat ooit van de Atlantische Oceaan tot aan de Eufraat in het Midden-Oosten reikte – zomaar uiteenvallen?

Jarenlang heersten de Romeinen over een groot deel van de wereld. Maar op een gegeven moment is het Romeinse Rijk opgehouden te bestaan en begonnen in Europa de middeleeuwen. Hoe kon dat toch? Waar ging het mis?

Welke ondergang bedoel je precies?
Het is heel lastig om het te hebben over dé val van het Romeinse Rijk. “Bedoel je daarmee het jaar 410, toen Rome ingenomen werd door de Visigoten? Of bedoel je 476 toen de laatste Romeinse keizer af werd gezet? Of heb je het over de vijftiende eeuw waarin het Oost-Romeinse Rijk verslagen werd door de Ottomanen?” Deze vragen van Olivier Hekster, hoogleraar Oude geschiedenis aan de Radboud Universiteit, maken duidelijk dat het lastig is om een duidelijk moment aan te wijzen waarop het Romeinse Rijk ophield te bestaan. Wanneer we het over de val van Rome hebben, dan wordt toch vaak de ondergang van het West-Romeinse Rijk bedoelt omdat velen het Oost-Romeinse Rijk als niet echt Romeins beschouwen. Geheel onterecht volgens Hekster: “De naam Byzantijnse rijk is er pas later aan gegeven; de mensen die er woonden zagen zichzelf als Romeinen.” Maar voor de vraag ‘waar ging het mis?’ is de ondergang van het West-Romeinse Rijk wel interessanter, aangezien het Oost-Romeinse Rijk nog vele eeuwen heeft kunnen voortbestaan.

Druk op de grenzen
Over waarom het rijk afbrokkelde zijn veel theorieën: van aanvallende barbarenstammen tot decadentie onder de Romeinse elite en van economische tegenspoed tot de opkomst van het Christendom. Volgens Hekster is het vooral belangrijk om de afbrokkeling van het rijk af te zetten tegen de eeuwen daarvoor waarin het juist heel goed ging in het Romeinse Rijk. “In de eerste en tweede eeuw na Christus was het uitzonderlijk rustig in het rijk. Dat komt omdat er nauwelijks druk was op de grenzen van het rijk.” De grenzen werden bewaakt door een staand leger, er waren wat grensconflicten met de Parthen maar van grote dreigingen voor het rijk was geen sprake. “Juist deze rust is interessant om te bestuderen, omdat de verschillen tussen deze periode en de periode daarna inzicht geven in hoe het komt dat het rijk in verval raakte.”

Afbeelding
Het Romeinse Rijk groeide hard. En enkele decennia na Christus besloeg het een gebied dat van de Atlantische Oceaan in het westen tot de Eufraat in het oosten reikte. Afbeelding: Varana (via Wikimedia Commons).

De relatieve rust aan de grenzen verdween toen in de derde eeuw de Sassaniden de Parthen versloegen en de dominante macht werden in het Midden-Oosten. De Sassaniden waren een stuk agressiever en expansiever dan de Parthen, waardoor de kleine grensconflicten uitgroeiden tot echte oorlogen. Tegelijkertijd nam ook de druk op de noordelijke grenzen toe, waardoor een staand leger dat de grenzen bewaakte niet langer te handhaven was. Het leger werd omgevormd en werd reactionair, waarbij het alleen reageerde op de grootste binnenvallen. “Dit zie je ook terug in de muren die toen rond de steden gebouwd werden,” aldus Hekster. Dat de muren gebouwd werden duidt erop dat het minder veilig was in het rijk.

Verzwakking
Daarnaast was er ook veel interne machtsstrijd: “Overwinningen werden toegeschreven aan de keizer, maar toen het leger ook begon te verliezen, schrijf je dat dan ook toe aan de keizer?” Generaals die overwinningen boekten vonden dat zij ook een claim op titel van keizer hadden en zo waren er vanaf de derde eeuw regelmatig burgeroorlogen. “Zo’n burgeroorlog vindt plaats binnen je grenzen en dat komt je land niet ten goede. Landbouwgrond was niet langer bruikbaar en er kwamen veel mensen om. Dat zorgde ervoor dat de economie achteruit ging.” Verder was de veiligheid en stabiliteit van het rijk hiermee ook minder, terwijl juist deze veiligheid in de eerste en tweede eeuw voor de bloei hadden gezorgd. “Ook toen was het natuurlijk niet volledig rustig, maar in ieder geval een stuk rustiger dan in de eeuwen daarna.”

Hunnen en Vandalen
Toen in de vierde eeuw de Hunnen Oost-Europa veroverden werd de druk op de grenzen in Europa nog groter: Germaanse stammen maakten gebruik van de verzwakking van het West-Romeinse Rijk om een veilig heenkomen te zoeken. Maar dat was op zich geen groot probleem: “Deze stammen deden hun best om eenzelfde organisatorische structuur op te zetten als de Romeinen.” Al langere tijd waren er stammen het rijk binnen getrokken, maar die hadden zich over het algemeen goed weten aan te passen.
Van alle kanten stonden de veiligheid en rust die van het Romeinse Rijk zo’n welvarend rijk hadden gemaakt onder druk en dat was niet goed voor de economie. Economisch gezien was Noord-Afrika op dat moment de belangrijkste provincie van het rijk en dat was niet gek: aan de ene kant is er water, aan de andere kant woestijn. Met andere woorden, de grenzen van deze provincie waren relatief rustig terwijl het aan de andere grenzen van het rijk economisch een stuk minder goed ging door de onrust. Toen de Vandalen zich in Noord-Afrika vestigden en daarmee de rijkste provincie van het rijk bezetten en ook nog eens de middellandse zee begonnen te teisteren als piraten, kwam ook het laatste stukje economische voorspoed onder druk te staan: een extra nagel aan de doodskist van het West-Romeinse Rijk.
Transformatie
Al met al is er dus niet een directe oorzaak aan te wijzen voor de afbrokkeling van het West-Romeinse Rijk en er is zeker geen sprake van een abrupte val maar van een proces dat zich voltrok over eeuwen heen. Vandaar dat er onder historici dan ook wel gesproken wordt over een transformatie. Sommige historici bagatelliseren echter hoe het leven veranderde als ze het hebben over een transformatie, want volgens Hekster is transformatie niet zo neutraal als het klinkt: “Hoewel het leven van een slaaf bij de Romeinen ook niet al te goed was, hadden sommige slaven het een stuk beter dan veel horigen in de middeleeuwen. Voor veel mensen werd het leven toch een stuk minder prettig.”

“DE STAMMEN DIE HET RIJK BINNEN WAREN GETROKKEN WAREN HELEMAAL NIET UIT GEWEEST OP DE INEENSTORTING VAN HET WEST-ROMEINSE RIJK”

Aquaducten raakten in verval, handel over lange afstanden werd lastiger door rondtrekkende rovers en er was niet echt meer sprake van een centraal aangestuurd leger. De stammen die het rijk binnen waren getrokken waren helemaal niet uit geweest op de ineenstorting van het West-Romeinse Rijk, alleen waren ze ook niet in staat om het economische verval tegen te gaan dat volgde uit de militaire ondergang van het rijk. Koningen van de verschillende stammen bekeerden zich tot het Christendom en leerden Latijn, veel leden van de Romeinse aristocratie bleven gewoon op hun plek. Toen Karel de Grote in 800 tot keizer werd gekroond door paus Leo III, zagen ze dat ook eerder als herstel van het Romeinse Rijk, dan als een nieuw begin. Dat deze stammen nooit uit waren geweest op het vernietigen van het rijk, wordt door sommige historici dan ook gebruikt om te wijzen op het transformatieve karakter van de ‘val’ van Rome. Daarmee sluiten ze aan bij de belevingswereld van de mensen uit die tijd die zich nog zeker romeins voelden. Alleen als er sec gekeken wordt naar de economie van toen is het duidelijk dat er wel degelijk sprake was van een ondergang en een nieuw begin.

Proces van eeuwen
Waarom de Romeinen faalden, is dus eigenlijk niet goed te zeggen omdat het een samenloop van omstandigheden is geweest. Het heeft vooral te maken gehad met de druk op de grenzen die eerst vrijwel ontbrak en daarna op nagenoeg alle fronten ineens toenam. In eerste instantie wist het hervormde Romeinse leger deze druk goed het hoofd te bieden, maar in combinatie met interne machtsstrijd en een economie die het zwaar te verduren kreeg, waren dit drie factoren die elkaar versterkten totdat het punt kwam dat het West-Romeinse Rijk het simpelweg niet meer kon bolwerken. De economie was niet sterk genoeg om een leger op de been te houden dat de opstanden van stammen binnen het rijk kon weerstaan.

Daarmee is er dus ook niet over dé val van Rome te spreken. Vele eeuwen van verval gingen vooraf aan de ondergang van het West-Romeinse Rijk totdat in 476 de laatste West-Romeinse keizer afgezet werd. Maar hiermee waren niet gelijk alle romeinse waarden verdwenen: veel van de nieuwe lokale koningen deden hun best zo romeins mogelijk te zijn. Als je dan toch wil spreken over dé val van Rome, dan is dat geweest in 1453 toen Constantinopel werd veroverd en de laatste mensen die zich Romein noemden niet langer een eigen staat hadden.

https://www.scientias.nl/ondergang-rome ... -ging-mis/
Een mens is net een open boek, je moet het enkel kunnen lezen.

Plaats reactie