Leuk om te ontdekken naar welke persoon een straat vernoemd is en wat hij deedWaarom was Leiden ooit de koudste plek op aarde?
Op vrijdag 10 juli 1908 was niet de Zuidpool de koudste plek op aarde, maar Leiden. En dat terwijl het daar toen volgens het KNMI een graad of zeventien was. WRM gebeurde dit? Het kwam niet door klimaatverandering, maar door de overgang van heliumgas naar vloeibaar helium. Om precies te zijn was niet heel Leiden, maar enkel het laboratorium van Heike Kamerlingh Onnes zo koud.
De race om de laagste temperatuur
Sinds zijn aanstelling in Leiden was Kamerlingh Onnes bezig met het bereiken van de laagste temperatuur op aarde. Niet omdat hij de internationale race naar de laagste temperatuur wilde winnen, maar omdat hij een theorie wilde toetsen. Hiervoor moest hij de overgang van een gas naar een vloeistof waarnemen. Dit gebeurt bij de zogenaamde overgangstemperatuur. Om het zo eenvoudig mogelijk te houden, wilde hij het liefst een zuiver gas gebruiken. Het probleem van simpele, zuivere gassen zoals zuurstof, stikstof, waterstof en helium is dat deze pas vloeibaar worden bij uiterst lage temperaturen.
Het was al gelukt om de overgangstemperaturen van zuurstof (-183 ⁰C), stikstof (-196 ⁰C) en waterstof (-252,8 ⁰C) te bepalen (even ter vergelijking: een vriesvak is zelden kouder dan -20 ⁰C). De overgangstemperatuur van helium bleef echter onbekend. Dit was dan ook het doel van Kamerlingh Onnes. Bovendien wilde hij grote hoeveelheden van het koude helium, om ermee te experimenteren.
Koude kikker, die Kamerlingh Onnes
Om de gassen tot extreem lage temperaturen te krijgen, maakte Kamerlingh Onnes gebruik van Joule-Thomsonkoeling. Dit werkt volgens het omgekeerde principe van een fietspomp (nee, dat is niet gewoon je fietspomp omkeren…). Als je een gas onder hoge druk brengt wordt dit heet (zoals je band warm wordt als je er te veel lucht inpompt). Laat je het gas vervolgens uitzetten, dan daalt de temperatuur. Om dit principe te gebruiken bouwde Kamerlingh Onnes een spiraalbuis, waar het gas na elke ronde bij een soort prop terecht kwam en er daar met een hoge druk doorheen ging, om vervolgens heel snel uit te zetten. Door deze cyclus steeds te herhalen nam de temperatuur van het gas steeds verder af. De temperatuur waarbij helium vloeibaar wordt bleek -268,95 ⁰C te zijn.
Door de druk nog verder te verlagen kon Kamerlingh Onnes op de bewuste 10 juli een temperatuur van -271 ⁰C bereiken. Om bij deze lage temperatuur ook te kunnen experimenteren moest hij de vloeistoffen kunnen verplaatsen naar een groter vat. In 1911 kreeg hij ook dit voor elkaar. Dit leidde onder andere tot de ontdekking van supergeleiding. En WRM dat zo’n belangrijke ontdekking was, lees je misschien binnenkort in een ander WRM-artikel!
Bron: http://www.nieuws.leidenuniv.nl/nieuwsa ... aarde.html
http://www.wrmmagazine.nl/waarom-was-le ... -op-aarde/
om die vernoeming te 'verdienen'. Ik heb in mijn eerste kantoorbaan het fenomeen
vloeibare zuurstof leren kennen. Ik werkte op kantoor van een zuurstoffabriek en op
vrijdagmiddag gingen we met een aantal meiden naar de fabriek omdat daar een grote
weegschaal stond om zuurstofflessen te wegen. En op die schaal wogen wij ons.
Op een dag gingen we weer naar de fabriek. Daar stonden meerdere grote ketels met
verschillende vloeistoffen. Daar liepen we gewoonlijk langs naar de weegschaal.
Die dag viel een van de huizenhoge ketels op omdat onder de grote kraan van deze ketel
een emmer stond. Vloeibare stof stoomde in die emmer, maar die raakte nooit vol.
Dat vond ik wonderlijk, had dit nog nooit gezien en wist toen ook niet wat het precies was.
Ik werd nieuwsgierig......
Nu heb ik de neiging om dingen aan te raken zoals stof voor kleding enz. en ik liep naar
die emmer waar een soort stoom vanaf kwam. Ik wilde mijn hand onder de straal houden
om die te voelen ..... Halverwege stopte ik de beweging omdat ik als een flits een
gevoel van 'niet doen' kreeg. Toen drong het pas tot me door wat ik bijna gedaan had.
Ik had op de tv wel eens beelden gezien dat een man een bloeiende roos in een vloeistof
doopte, die er weer uithaalde en met handschoenen aan de roos kon verkruimelen tot
stof. Op dat moment kwam dat beeld naar voren en wist dat ik mijn hand bijna verspeeld
had op dat moment. Mijn hand had hetzelfde ondergaan omdat ik die bijna in (blijkbaar)
vloeibare zuurstof had gehouden. Ik stond te trillen op mijn benen.
Ik heb meerdere nachtmerries gehad hierover in de maanden erna.