Grootste explosies in het heelal worden gevoed door sterkste

[univers]

Waarnemingen vanaf de Europese sterrenwachten op La Silla en Paranal in Chili hebben voor het eerst het verband aangetoond tussen een zeer langdurige gammaflits en een ongewoon heldere supernova-explosie. De waarnemingen laten zien dat de supernova zijn energie niet ontleende aan radioactief verval, zoals verwacht, maar aan de geleidelijk zwakker wordende supersterke magnetische velden rond een exotisch object: een magnetar (Nature, 9 juli). Gammaflitsen zijn grote uitbarstingen van gammastraling. Ze duren doorgaans slechts een paar seconden, maar in zeer zeldzame gevallen houden ze urenlang aan. Vervolgens gloeien ze nog een tijd na op minder energierijke golflengten. Een van die lange gammaflitsen werd op 9 december 2011 opgemerkt door de Swift-satelliet en kreeg de aanduiding GRB 111209A. Het was niet alleen een van de langste gammaflitsen die ooit zijn waargenomen, maar ook een van de helderste. Het nagloeien van deze gammaflits is waargenomen met de 2,2-meter ESO/MPG-telescoop op La Silla en de Very Large Telescope (VLT) op Paranal. Daarbij werd de duidelijke signatuur gedetecteerd van een supernova, die de aanduiding SN 2011kl kreeg. Het is voor het eerst dat er een supernova is ontdekt die verband houdt met een ultra-lange gammaflits. Astronomen gingen ervan uit dat gammaflitsen van dit type worden veroorzaakt door zeer zware sterren van ongeveer vijftig zonsmassa’s, waarvan de kern ineenstort tot een zwart gat. De energie voor het nagloeien op zichtbare en infrarode golflengten wordt in dat geval geleverd door het verval van het radioactieve nikkel-56 dat bij de supernova-explosie is vrijgekomen. De nieuwe waarnemingen hebben nu echter laten zien dat dit bij deze gammaflits niet het geval kan zijn geweest. De enige verklaring die past bij de supernova die op GRB 111209A volgde, is dat deze werd aangedreven door een magnetar – een kleine neutronenster die honderden keren per seconde om zijn as tolt en een veel sterker magnetisch veld heeft dan normale neutronensterren (ook wel pulsars genoemd). Magnetars zijn voor zover bekend de sterkst gemagnetiseerde objecten in het heelal. Het is voor het eerst dat er zo’n duidelijk verband kon worden gelegd tussen een supernova en een magnetar. (EE)



Artist’s impression van een gammaflits en een supernova die door een magnetar wordt aangedreven

http://www.eso.org/public/netherlands/news/eso1527/