Elsa-Brita Titchenell
Wat brengt een kuiken ertoe de schaal te doorbreken en de kou buiten in te gaan? Vanwaar de enorme inspanning die het ongeboren kind zich moet getroosten om geboren te worden? Hebt u ooit gezien hoe de draaddunne ranken van een bottle-brushplant zich loswikkelen uit een ineengerolde knop tot ze uit gaan staan als kleine borsteltjes? Of hebt u wel eens de geurige sterretjes gezien op de kamperfoelie als de getande bloembladen eerst een witte wasachtige kegel vormen voor ze zich in vijf richtingen uitstrekken? Het onmiddellijke fysieke verschijnsel wordt tamelijk goed begrepen, maar een verklaring is er niet voor. Dat is een altijd blijvend raadsel.
Als een kind zijn nieuwsgierigheid onder woorden begint te brengen, gaat het regelrecht tot de kern van de zaak en vraagt: ‘Waar kom ik vandaan, mama?’ En het kind is teleurgesteld in het standaard-antwoord dat het gewoonlijk krijgt, hetzij de ooievaar of de kool of het meer klinische antwoord van de wereld van nu. Dezelfde vraag doet zich voor bij opgroeiende jongeren, of ze die uiten of niet, maar op een nog dringender wijze: ‘Waarom ben ik hier? Wat is het doel van mijn leven of dat van een ander?’ Het ontbreken van een bevredigend antwoord kan een zo ernstig trauma veroorzaken dat sommige jonge mensen hun leven uit frustratie hebben beëindigd.
‘Evolutionisten’ en ‘creationisten’ voeren een voortdurende woordenstrijd, maar missen de middelen om die te winnen. Het ene kamp bestaat uit aanhangers van de populaire zogeheten darwinistische theorie, gebaseerd op het overleven van de (fysiek) geschiktsten en zij hebben zich een weg geforceerd in een tijdelijke oppermacht van de ‘wetenschappelijke’ theorie, en verkondigen een gemeenschappelijke afkomst met de mensapen. Het andere kamp neemt een hypothetische schepping uit niets aan, door een zich ver weg bevindende Persoon die ergens ‘boven ons’ verblijft. Elke alternatieve mogelijkheid wordt buiten beschouwing gelaten.
Toch zijn er alternatieven. Het spreekt vanzelf dat de waarheid zowel voor wetenschap als religie aanvaardbaar moet zijn. Een filosofie die een van beide benaderingen niet vermag te bevredigen moet op een of andere wijze onjuist zijn. Er bestaan vele bronnen van kennis, talrijke geschriften en mythologieën die de loop van de gebeurtenissen vertellen vanaf het eerste verschijnen van ons tegenwoordige wereldstelsel. Die zijn niet beperkt tot één bijbel of één wetenschappelijke theorie, noch tot één enkel geloofsstelsel waarvan de aanhangers menen dat het onfeilbaar en volledig is. Alleen de oudste en meest universele overleveringen kunnen een alomvattend overzicht geven van wat er werkelijk plaatsvond in de aanvang der tijden en kunnen richtlijnen verschaffen waarnaar het menselijk ras kan leven en waardoor het vooruit kan gaan naar de volgende fase in zijn ontwikkeling.
Hoe moeten we als mensen leven? Als we nog steeds het gevoel hebben dat het ons ontbreekt aan een werkomschrijving, een instructieboekje, bedenk dan dat wij aan ons arsenaal – naast de cohesieve kracht die mineralen eigen is, het opwaarts streven van de planten en de emoties van de dierlijke natuur – het geweldige vermogen van het verstand hebben toegevoegd. Zelfs als we de richtlijnen die we bezitten niet zien, gaat het leven door en doet het menselijk systeem, geestelijk, mentaal, emotioneel en fysiek, ervaringen op: het ruwe materiaal waaruit wijsheid wordt gedestilleerd. Misschien lijkt het alsof we ons een tijdje in een stagnerende toestand van apathie bevinden of overweldigd worden door de fysieke eisen van het leven, maar zelfs dan, zonder onze bewuste medewerking, groeien en rijpen we van geboorte tot de dood.
We evolueren, letterlijk: d.w.z. we ontrollen onze menselijke kenmerken van binnen naar buiten in een cyclisch patroon, zoals de blaadjes van een bloem en tonen geleidelijk meer van de eigenschappen die bij ons horen. Misschien zijn we onze goddelijke bron voor een groot deel vergeten doordat we in beslag worden genomen door onze dagelijkse bezigheden, maar toch blijft deze trouw onze inspiratie en de oorsprong van al ons doen en laten. De impuls wordt gefiltreerd door onze persoonlijkheid en kan zich wijzigen en aanpassen aan onze wensen en eisen. Hoeveel effectiever zou deze evolutionaire ontplooiing kunnen zijn als mannen en vrouwen ervoor kozen mee te werken aan het natuurlijke proces van rijping dat onvermijdelijk moet plaatsvinden.
Wat is het dan eigenlijk dat evolueert? In de rijken beneden de mens zien we aanpassingen die kennelijk plaatsvonden om aan de behoeften en de omstandigheden tegemoet te komen. Planten en dieren zijn in staat het lichaam enigermate aan te passen en in de loop van de tijd kenmerken te verwerven die beter aan hun behoeften voldoen. Maar mensen veranderen in hun lichamelijke vorm heel weinig. Wij zijn niet zo afhankelijk van onze fysieke bouw. Behalve wat grootte en kleur betreft, lijken we over de hele aardbol heel veel op elkaar, en dat geldt voor de hele periode van de geschiedenis die we kunnen overzien; er zijn ook geen radicale veranderingen in de vorm van de mens opgemerkt. Mensen verbeteren hun gehoor niet door olifantsoren te kweken of met vleermuis-vleugels te vliegen. Als zulke uitrustingsstukken nodig zijn, worden ze kunstmatig vervaardigd voor het gewenste doel, door de inventiviteit van de menselijke geest en zijn creativiteit. Alle veranderingen en alle groei in het rijk van de mens vinden plaats in het bewustzijn. Wat ontwikkelt, is de innerlijke natuur, geleid en geïnspireerd door de goddelijke impulsen die door de geestelijke ziel filteren, want die is ons essentiële wezen, de ontastbare bron die een waarlijk menselijk, humaan gedrag stimuleert.
Alle heilige geschriften en mythologieën vertellen hetzelfde verhaal over de samengestelde opbouw van de wereld en de verantwoordelijkheden die de staat van menszijn met zich brengt.
Dit is geen onmogelijke taak, maar is door anderen ondernomen en door enkelen met succes volbracht. Als Odin’s krijgers in het Walhalla worden onthaald of de Grieken de Elyzese Velden binnengaan, hebben zij dat recht verdiend door de persoonlijke natuur te overwinnen – ‘te verslaan’ – en de rol van overwinnaar op zich te nemen in de zaak van de menselijke evolutie.
Het bestaan van dat meest innerlijke zelf is iets dat we zelf zullen moeten ontdekken. Het is dat wat de kleuter zijn niet te beantwoorden vraag doet stellen; en het is dat wat die onverzadigbare honger in het hart in standhoudt, de onweerstaanbare drang onze geestelijke identiteit met het goddelijk zelf van het heelal te ontdekken. Wij bevinden ons allemaal op die ontdekkingsreis. Ons kompas en onze wegenkaarten liggen in onze hogere natuur, waar we die onfeilbare gids kunnen vinden met wie de goden lang geleden ons levensrijk begiftigden en hun zegen schonken voor de toekomst van de mensheid.
De keuze is aan ons: we verlagen onze menselijke natuur tot we geen ander doel dienen dan dat van onszelf, ten nadele van het kosmische heelal dat we mede samenstellen, totdat het bewuste zelf inkrimpt tot een non-entiteit die in de molen van de goden wordt vermalen; of, door de ziel in dienst te stellen van de goddelijke bestemming die het menselijk ras wacht, hebben we het glorierijke vooruitzicht ons bewustzijn uit te breiden en in doel te doen samensmelten met dat van de goden en waardig worden hen te helpen de kosmos te regeren.
Bron: Uit het tijdschrift Sunrise sept/okt 1995
© 1995 Theosophical University Press Agency
*(10-12-12) Correctie op bronvermelding naar oorspronkelijke auteur.