Het gevaar van een goed geweten

[Susan]

Het gevaar van een goed geweten
Bert Hellinger pleit voor een slecht geweten om conflicten op te lossen

Hoe kunnen mensen elkaar vernederen, martelen of vermoorden zonder dat zij zich schuldig voelen? Hoe kunnen volkeren elkaar plunderen en uitroeien zonder wroeging? Bert Hellinger – bekend als grondlegger van de ‘familieopstellingen’ – heeft een theorie: zij volgen hun goede geweten.

Hun goede geweten? Hun kwade geweten, zal hij toch zeker bedoelen?

Nee, de eigenzinnige Duitse psychotherapeut bedoelt écht het goede geweten. Dat zit zo. Volgens Hellinger is ieder mens onderdeel van een systeem: zijn familie (ouders, grootouders, broers, zussen, kinderen) of groep (volk, ras, geloofsgemeenschap). Zo’n systeem heeft zijn eigen, collectieve geweten. Dat collectieve geweten staat volledig in het teken van het overleven van de familie of groep. Dat is zelfs een fundamentele wet: niemand die ooit tot dit systeem heeft behoord, mag worden buitengesloten. Daarom maakt het geen onderscheid tussen ‘goed’ en ‘slecht’, iets wat het persoonlijke geweten wél doet.

Binnen een familie of groep heeft iedereen zijn eigen plaats, meent Hellinger. In een ruimtelijke weergave behoren de ouders bijvoorbeeld náást elkaar te staan, áchter hun kinderen. Door omstandigheden kan het systeem uit balans raken. Een overspelige vader kan bijvoorbeeld een proces in gang zetten, waarbij zijn vrouw zich van hem verwijdert. De zoon neemt vervolgens de plaats naast de moeder in, omdat hij uit liefde voor haar het plotselinge gat wil opvullen dat is ontstaan door het verraad van de vader. Broers en zussen raken zodoende ook verwijderd van elkaar. Het is deze ‘oplossing’ van de zoon die ertoe leidt dat de familie intact blijft en dat de vader niet wordt buitengesloten; het is feitelijk een manier om de familie te laten overleven. En zo verhindert het collectieve geweten om de dader aan te spreken – ook al staat het haaks op het persoonlijke geweten van de individuele leden van de familie.

Op deze manier raken families uit balans. Familieleden krijgen te maken met problemen die ze volgens Hellinger pas kunnen oplossen als het systeem van de familie weer in balans is. Die plaatsbepalingen vormen dan ook de basis voor de familieopstellingen, de door Hellinger bedachte en steeds populairdere vorm van psychotherapie waarbij knelpunten in de relaties tussen familieleden worden weggenomen (zie ook het interview met Bert Hellinger in Ode 40, sept./okt. 2001).

Wanneer mensen iets doen wat hun rol in de familie of groep in gevaar brengt, worden zij volgens Hellinger het meest geplaagd door schuldgevoel. Dat schuldgevoel is een slecht geweten; het slaat alarm op een moment dat onze positie binnen het systeem op het spel staat. ‘De pijn van een slecht geweten’, schrijft Hellinger, ‘zorgt ervoor dat zij er alles aan doen om de situatie te veranderen, zodat zij er weer bijhoren. Onschuld is in dit verband dus niets anders dan het gevoel dat je door je groep wordt geaccepteerd, dat je erbij hoort. En schuld is het gevoel dat je het lidmaatschap van de groep hebt verspeeld.’

Zo bezien opereert een gewelddadig volk dat een ander volk te lijf gaat, vanuit een goed geweten; het houdt immers de groep intact. En daarom schrijft Hellinger in zijn nieuwe boek Hart tegen hard: Familieopstellingen als instrument voor conflicthantering: ‘Het goede geweten is gevaarlijk. Alle grote misdaden worden met een goed geweten uitgevoerd.’

Onder invloed van de stem van het ‘goede’ geweten raakt de wereld dus steeds meer gepolariseerd. Mensen zien zichzelf als ‘goed’ en bestempelen anderen tot ‘slecht’. Bert Hellinger: ‘Wie zegt: “ik ben goed en de ander is slecht”, zegt eigenlijk dat hij meer recht heeft om erbij te horen dan een ander. Dat noemt men moraliteit.’

Onder invloed van het persoonlijke geweten worden ‘slechte’ mensen verdrongen of buitengesloten. Maar aangezien het collectieve geweten niet toestaat dat iets of iemand wordt buitengesloten, worden de ‘slechten’ alleen maar sterker, waardoor zij de ‘goede’ mensen steeds meer in hun greep houden. Steeds meer moeten de ‘goeden’ zich te weer stellen tegen het vermeende kwaad. Een heilloze exercitie, aldus Hellinger: ‘Ieder groot conflict loopt uiteindelijk op niets uit, omdat het een ontkenning is van wat zichtbaar is, en omdat het datgene buiten zichzelf plaatst wat alleen maar in de eigen ziel kan worden opgelost. Het gaat om een naar buiten geplaatst innerlijk conflict.’
Om die reden pleit Hellinger voor het durven leven vanuit een slecht geweten: ‘Vooruitgang kan alleen maar plaatsvinden met een slecht geweten. Wie onschuldig blijft, blijft ook beperkt. Wie onschuldig wil blijven, blijft een kind. Volwassenen worden schuldig, maar zijn daarom niet slecht. Integendeel, als zij schuldig worden, worden zij menselijker. Hun ziel wordt ruimer en opener voor andere ervaringen. Wij moeten leren boven ons eigen goede geweten uit te groeien.’

Er is veel moed voor nodig om een slecht geweten te hebben ten opzichte van de eigen groep. Een indrukwekkend voorbeeld van deze moed liet de Egyptische president Anwar Sadat zien toen hij in 1977 als eerste Arabische leider een officieel bezoek aan Israël bracht en de Knesset toesprak. Hij was in staat boven zijn eigen slechte geweten uit te stijgen, maar werd in 1981 alsnog vermoord door mensen uit zijn eigen groep, die dit – in de redenering van Hellinger – met een goed geweten konden doen.

Is er een oplossing voor dit schier eindeloze conflict tussen de ‘goeden’ en de ‘slechten’ op aarde? Gelukkig wel. Hellinger identificeert namelijk nog een derde geweten, dat hij het ‘geestelijke geweten’ noemt. In zijn woorden: ‘Ook de geest is in verbinding, maar dan met alles, ook met het tegenovergestelde. Op dat niveau is er geen sprake meer van partij kiezen vóór of tegen een ander. Het geestelijk geweten staat voor alles en iedereen in dienst van de vrede.’
Volgens Hellinger zal er pas blijvende vrede zijn wanneer iedereen als gelijkwaardige deelnemer wordt erkend. Dat lukt pas als de zogenaamde ‘goede’ deelnemers het kwade en het gevaarlijke van hun ‘goede’ geweten hebben doorgrond. Pas dan kunnen zij de grenzen van het goede geweten overschrijden en ruimte maken voor degenen die zij nu als slecht zien.

Bert Hellinger
Uit: Hart tegen hard

http://www.tijntouber.com/

[univers]

Laat ik nu niet bij een groep behoren.
Het laatste wat ik ben is een kuddedier.
Ik heb ook een geweten, maar dat staat los van de groep.Soms knaagt het geweten ook aan mij.
Dan denk ik, dat had ik anders moeten oplossen.
Of ik een goed of een slecht geweten heb, weet ik niet.
Maar ik weet heel goed, het verschil tussen goed en kwaad.

Wat is is jou mening hier over Suus?

[Gast1]

Wow ...
Het behoeft geen betoog dat ik ook geen bepaald kuddedier ben, maar ...
Ik zal je vertellen wat mij 'beleefde' tijdens het lezen van de eerste zin; "Het gevaar van een goed geweten."
Ik heb thuis zo'n collectie van 'De groten van alle tijden' en ben bezig met de zonnekoning.

Zo kwam ik gisteren uit bij de Moeder van de zonnekoning, Anna van Oostenrijk.
Ik las:

"Ze was lui en emotioneel, begreep niets van belastingen en steekpenningen en was veel te oprecht en eenvoudig om af te rekenen met de complotten die de hovelingen onophoudelijk tegen haar smeedden."

Je hebt het weer van mij 'opgepakt' hè?

Daarna pas ging ik jouw OT lezen.
Mij overkwam de gedachte dat alles wat krom is, dat je dat op deze wijze weer recht kunt praten.
Ongeveer hetzelfde als dat de kerk spreekt over de geschreven tekst van 'de goede moordenaar'.

Daarna betrok ik het allemaal op mijzelf.
Ik zit al een jaartje of 5 'in de shit' en ben tot een paar weken geleden toe heel correct, beschaaft en rustig geweest tegen een paar instanties.
Het leverde mij allemaal maar erg weinig op (*), hoewel ik me er als mens heel goed bij voelde.
Van mijn 'gedrag' dan wel te verstaan.

Zoals ik al een beetje inleidde veranderde dat een paar weken geleden.
Ik zette krachtig aan en ik al die kracht voelde ik mij heel zwak en dat maakte mezelf heel verdrietig.
Nu kreeg ik vrij snel door dat dit gedrag van mij (ferme - maar overwogen- taal) zoden aan de dijk zette.
Dat gedrag zou kunnen neigen naar een slecht geweten, maar niets is minder waar.
Ik ben heel simpel heel duidelijk ende assertief en dus soms dien je de zaken op een andere wijze aan te pakken.

Je kunt het echter ook zo zien als dat Bert Hellinger het schrijft.

(*) Herstel, het heeft mij wél veel 'opgeleverd' en mij niet alleen, maar ook anderen.

[Susan]

Laat ik nu niet bij een groep behoren.
Het laatste wat ik ben is een kuddedier.
Ik heb ook een geweten, maar dat staat los van de groep.Soms knaagt het geweten ook aan mij.
Dan denk ik, dat had ik anders moeten oplossen.
Of ik een goed of een slecht geweten heb, weet ik niet.
Maar ik weet heel goed, het verschil tussen goed en kwaad.

Wat is is jou mening hier over Suus?

Nee, ik ben ook geen kuddedier in de zin van die 'om er maar bij te horen' mijn eigen gevoel, mening en pad niet volg.
Ik ben wel van mening dat iedereen bij een groep hoort Univers, eigen gezin en/of familie in elk geval al, ook al zou je er amper of geen contact meer mee hebben. En mijn geweten staat niet altijd los van de groep, familie of andere mensen, hangt er vanaf wat er speelt en ik kiezen moet met beslissingen nemen, heb niet zo gauw een geschikt voorbeeld bij de hand die ik hier neer kan/wil zetten.
Ten tweede, zijn we niet allemaal een 'kuddedier' die onder die hele grote groep ('kudde') valt die men mensen noemt?
('k denk nu ook opeens aan wat Vithar eens schreef: Dier-rijk en Mens-dom...)
Alleen hoef je je niet als kuddedier te gedragen natuurlijk, die als er eentje blért mee gaat doen zonder te weten waarom,
of indien er eentje een bepaalde kant op loopt, je met de hele massa er domweg dan maar achteraan gaat zonder zelf na te denken over het hoe en waarom. (omdat als je als enige de andere kant op gaat, je misschien de kans loopt als dwarskont er uit gegooid te worden)
Net als je ook niet volgzaam (of slaafs..) aan de wil van fam. gaat voldoen om er maar bij te blijven horen.
Wat Bert Hellinger zijn uiteenzetting betreft, daar zou wel eens iets waars in kunnen zitten zoals hij het bedoelde, het voelt goed, maar ik ben daar nog niet helemaal uit.

[Susan]

Wow ...
Het behoeft geen betoog dat ik ook geen bepaald kuddedier ben, maar ...
Ik zal je vertellen wat mij 'beleefde' tijdens het lezen van de eerste zin; "Het gevaar van een goed geweten."
Ik heb thuis zo'n collectie van 'De groten van alle tijden' en ben bezig met de zonnekoning.

Zo kwam ik gisteren uit bij de Moeder van de zonnekoning, Anna van Oostenrijk.
Ik las:

"Ze was lui en emotioneel, begreep niets van belastingen en steekpenningen en was veel te oprecht en eenvoudig om af te rekenen met de complotten die de hovelingen onophoudelijk tegen haar smeedden."

Je hebt het weer van mij 'opgepakt' hè?

Lijkt er wel op he?

Daarna pas ging ik jouw OT lezen.
Mij overkwam de gedachte dat alles wat krom is, dat je dat op deze wijze weer recht kunt praten.
Ongeveer hetzelfde als dat de kerk spreekt over de geschreven tekst van 'de goede moordenaar'.

Dat kan ik me voorstellen Gast1, ik vond het zelfs bijna absurd de eerste keer, maar na het een paar keer nog eens gelezen te hebben, kreeg ik er wel een goed gevoel bij, maar ben er nog niet helemaal uit of het 'klopt' om het zo te zien als hier beschreven is.

Daarna betrok ik het allemaal op mijzelf.
Ik zit al een jaartje of 5 'in de shit' en ben tot een paar weken geleden toe heel correct, beschaaft en rustig geweest tegen een paar instanties.
Het leverde mij allemaal maar erg weinig op (*), hoewel ik me er als mens heel goed bij voelde.
Van mijn 'gedrag' dan wel te verstaan.

Zoals ik al een beetje inleidde veranderde dat een paar weken geleden.
Ik zette krachtig aan en ik al die kracht voelde ik mij heel zwak en dat maakte mezelf heel verdrietig.
Nu kreeg ik vrij snel door dat dit gedrag van mij (ferme - maar overwogen- taal) zoden aan de dijk zette.
Dat gedrag zou kunnen neigen naar een slecht geweten, maar niets is minder waar.
Ik ben heel simpel heel duidelijk ende assertief en dus soms dien je de zaken op een andere wijze aan te pakken.

Soms moeten we op onze eerdere mening terug komen, wat ergens tegen het eigen geweten indruist en een 'schuldgevoel'
kan geven. Zoals ik ook al tegen Univers zei, mijn geweten staat niet altijd los van de groep, familie of andere mensen, hangt er
vanaf wat er speelt en ik kiezen moet met beslissingen nemen. Beslissingen neem voor een ander bijv. die daartoe niet instaat is op dat moment, en waarvan je pas véél later de gevolgen weet en kunt zien óf dat goed uitgepakt is. Kan er verder niets over zeggen.

Maar het kan toch niet zo zijn dat we anderen dan maar om zeep helpen, omdat we voor 'onze eigen groep' opkomen, die we niet af willen vallen omdat we er anders niet meer bij horen..Dat is wel heel krom, dan zou ik me zelf geweld aan doen, en kies er dan voor om alleen verder gaan.

Dat zegt Hellinger hier ook niet, maar gezien zijn voorbeeld van oa volkeren die elkaar uitmoorden omdat ze volgens hem juist hun goede geweten volgen, zou hij verkeerd begrepen kunnen worden.

Je kunt het echter ook zo zien als dat Bert Hellinger het schrijft.

Door dit gedeelte kreeg ik er een gevoel bij dat er iets waars in zou kunnen zitten:

Hellinger identificeert namelijk nog een derde geweten, dat hij het ‘geestelijke geweten’ noemt. In zijn woorden: ‘Ook de geest is in verbinding, maar dan met alles, ook met het tegenovergestelde. Op dat niveau is er geen sprake meer van partij kiezen vóór of tegen een ander. Het geestelijk geweten staat voor alles en iedereen in dienst van de vrede.’
Volgens Hellinger zal er pas blijvende vrede zijn wanneer iedereen als gelijkwaardige deelnemer wordt erkend. Dat lukt pas als de zogenaamde ‘goede’ deelnemers het kwade en het gevaarlijke van hun ‘goede’ geweten hebben doorgrond. Pas dan kunnen zij de grenzen van het goede geweten overschrijden en ruimte maken voor degenen die zij nu als slecht zien.

maar ik ben er dus nog mee bezig, ik snap hoe hij het bedoeld, voor mijn gevoel moet je dan wel een grote omslag in denken maken, paradoxaal met wat iedereen toch altijd leerde om je goede geweten te volgen. 't Zou voor sommigen ook als wereldvreemd in het leven staan gezien kunnen worden.
Maar dat hoeft geen reden te zijn (indien het klopt wat Hellinger zegt) om het nu zonder meer terzijde te schuiven, meestal worden nieuwe denkwijzen eerst 'op afstand' gehouden en/of als onzinnige nieuwlichterij gezien, en later als men er aan 'gewend' is (en vaak ook als meerdere mensen het er mee eens zijn) wordt het omarmd.

Ik ga op mijzelf af in deze, en overdenk verder deze gedachte, zal het zeker niet klakkeloos overnemen. En heb geen schuldgevoelens indien ik heel anders denk en doe dan 'mijn groep/familie' vindt wat goed is.
Voorlopig volg ik in die zin nog steeds mijn aloude goede geweten dus.

[Gast1]

Voorlopig volg ik in die zin nog steeds mijn aloude goede geweten dus.

Ik ook.