Astronomen vinden ontbrekende schakel voor water in het zonnestelsel

Vragen, theorieën, ontdekkingen e,d, op het gebied van wiskunde, natuurkunde en chemie horen hier thuis.
Plaats reactie
Gebruikersavatar
univers
Observer
Berichten: 33354
Lid geworden op: 27 jan 2013, 11:10

Astronomen vinden ontbrekende schakel voor water in het zonnestelsel

Bericht door univers » 09 mar 2023, 07:47

Afbeelding
Deze artist’s impression toont de planeet-vormende schijf rond de ster V883 Orionis. In het buitenste deel van de schijf is water bevroren tot ijs, waardoor het zich niet gemakkelijk laat detecteren. Door een uitbarsting van energie van de ster is het binnenste deel van de schijf opgewarmd tot een temperatuur waarbij water gasvormig is, wat astronomen in staat stelt om het te detecteren.
De inzet toont de twee soorten watermoleculen die in deze schijf zijn onderzocht: normaal water, met één zuurstofatoom en twee waterstofatomen, en een zwaardere variant waarbij een van de waterstofatomen is vervangen door deuterium – een zware isotoop van waterstof. Credit:ESO/L. Calçada

‘We kunnen de oorsprong van het water in ons zonnestelsel nu herleiden tot vóór de vorming van de zon’, zegt John J. Tobin, astronoom aan het National Radio Astronomy Observatory in de VS en hoofdauteur van de vandaag in Nature gepubliceerde studie.

De ontdekking werd gedaan door de samenstelling van water te onderzoeken in V883 Orionis, een planeet-vormende schijf op ongeveer 1300 lichtjaar van de aarde. Wanneer een wolk van gas en stof ineenstort, vormt zich een ster in het centrum, met daaromheen een schijf van restmaterie. Dit materiaal klontert in de loop van enkele miljoenen jaren samen tot kometen, planetoïden en uiteindelijk planeten. Tobin en zijn team gebruikten ALMA, waarin de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) partner is, om de chemische kenmerken van het water en diens weg van de stervormingswolk naar de planeten te meten.

Afbeelding
ALMA-opnamen van de schijf rond de ster V883 Orionis, waarop de ruimtelijke verdeling van water (links, oranje), stof (midden, groen) en koolstofmonoxide (blauw, rechts) te zien is. Omdat water bij hogere temperaturen bevriest dan koolstofmonoxide, kan het alleen in de nabijheid van de ster in gasvorm worden waargenomen. Het duidelijke verschil tussen de opnamen van water en koolstofmonoxide wordt veroorzaakt door het heldere schijnsel van het stof, dat de gloed van het gas verzwakt. Credit:ALMA (ESO/NAOJ/NRAO), J. Tobin, B. Saxton (NRAO/AUI/NSF)

Water bestaat gewoonlijk uit één zuurstofatoom en twee waterstofatomen. Tobins team onderzocht een iets zwaardere versie van water waarbij één van de waterstofatomen is vervangen door deuterium – een zware isotoop van waterstof. Omdat normaal en zwaar water onder verschillende omstandigheden ontstaan, kan hun verhouding worden gebruikt om na te gaan wanneer en waar het water is gevormd. Zo is bijvoorbeeld aangetoond dat deze verhouding in sommige kometen van ons zonnestelsel vergelijkbaar is met die in aards water. Dat wijst erop dat kometen water naar onze planeet kunnen hebben gebracht.

De reis van water van wolken naar jonge sterren, en vervolgens van kometen naar planeten is al eerder waargenomen, maar tot nu toe ontbrak de link tussen de jonge sterren en de kometen. ‘V883 Orionis is in dit geval de ontbrekende schakel’, zegt Tobin. ‘De samenstelling van het water in de schijf lijkt sterk op die van kometen in ons eigen zonnestelsel. Dit is een bevestiging van het idee dat het water in planetenstelsels miljarden jaren geleden, dus vóór de zon, in de interstellaire ruimte is gevormd en relatief onveranderd door zowel kometen als de aarde is geërfd.’

Afbeelding
Deze artist’s impression toont de planeet-vormende schijf rond de ster V883 Orionis. In het buitenste deel van de schijf is water bevroren tot ijs, waardoor het zich niet gemakkelijk laat detecteren. Door een uitbarsting van energie van de ster is het binnenste deel van de schijf opgewarmd tot een temperatuur waarbij water gasvormig is, wat astronomen in staat stelt om het te detecteren. Credit:ESO/L. Calçada

Maar het waarnemen van het water bleek niet eenvoudig. ‘Het meeste water in planeet-vormende schijven is bevroren tot ijs, zodat het doorgaans aan ons zicht wordt onttrokken’, zegt medeauteur Margot Leemker, promovendus aan de Sterrewacht Leiden. Gasvormig water kan worden gedetecteerd dankzij de straling die moleculen uitzenden wanneer zij ronddraaien en trillen. Maar als water bevroren is, bewegen de moleculen veel minder. Gasvormig water is te vinden in het midden van de schijf rond de ster, waar het warmer is. Deze gebieden gaan echter schuil achter de schijf zelf en zijn bovendien te klein om waarneembaar te zijn met onze telescopen.

Afbeelding
Deze schematische voorstelling laat zien hoe een gaswolk ineenstort tot een ster, omringd door een schijf waarin zich uiteindelijk een planetenstelsel kan vormen. Credit:ESO/L. Calçada

Gelukkig is uit recent onderzoek gebleken dat de schijf van V883 Orionis ongewoon warm is: door een krachtige uitbarsting van energie van de ster is hij verwarmd ‘tot een temperatuur waarbij water niet langer ijsvormig is, maar gasvormig, waardoor we het kunnen detecteren’, aldus Tobin.

Afbeelding
Deze kaart toont de positie van de jonge ster V883 Orionis in het bekende sterrenbeeld Orion. Bijna alle sterren die op een donkere, heldere avond met het blote oog te zien zijn, zijn ingetekend. De positie van V883 Orionis is rood omcirkeld. De ster is heel zwak en alleen met een flinke telescoop visueel waarneembaar. V883 Orionis staat niet ver van de Orionnevel aan de hemel en is daar ook verwant mee.
Credit:ESO/IAU and Sky & Telescope

Het team heeft ALMA, een grote opstelling van radiotelescopen in het noorden van Chili, gebruikt om het gasvormige water in V883 Orionis waar te nemen. Dankzij de grote gevoeligheid en de hoge resolutie van dit instrument konden de astronomen het water niet alleen detecteren, maar ook de samenstelling ervan bepalen en de verdeling ervan binnen de schijf in kaart brengen. Daarbij is vastgesteld dat de schijf minstens 1200 keer zoveel water bevat als alle oceanen op aarde bij elkaar.

In de toekomst hopen de astronomen gebruik te kunnen maken van ESO’s in aanbouw zijnde Extremely Large Telescope en diens eerste-generatie-instrument METIS. Dit middel-infraroodinstrument zal gasvormig water in dit soort schijven kunnen onderscheiden, en daarmee het verband tussen de weg die het water aflegt van sterren-vormende wolken naar planetenstelsels versterken. ‘Dit zal ons een veel completer beeld geven van het ijs en gas in planeet-vormende schijven,’ besluit Leemker.


Met behulp van ALMA hebben astronomen de chemische signatuur van gasvormig water in de planeetvormende schijf V883 Orionis gedetecteerd. Dit fungeert als een tijdstempel voor de vorming van het water, waardoor we zijn reis kunnen volgen.Credit:ESO


In deze video zoomen we in op de jonge ster V883 Orionis. Deze ster ondergaat momenteel een uitbarsting, die de sneeuwgrens van water ver naar buiten heeft doen opschuiven, waardoor ALMA deze voor het eerst kon detecteren. Credit:ESO/Digitized Sky Survey 2/N. Risinger (skysurvey.org)/M. Kornmesser. Music: Johan B. Monell

https://www.eso.org/public/netherlands/ ... 2/?lang=nl
Een mens is net een open boek, je moet het enkel kunnen lezen.

Plaats reactie