De zondvloed: klimaatramp uit de Oudheid
Geplaatst: 03 nov 2019, 07:33
Iedereen kent het verhaal van de ark van Noach en de Bijbelse zondvloed. Maar wist je dat deze overstromingsramp wel eens op ware feiten zou kunnen teruggaan? Met de huidige klimaatopwarming in het achterhoofd een geschiedenis met actualiteitswaarde.
Het verhaal over de ark van Noach is misschien wel een van de bekendste episodes uit de Bijbel. Even recapituleren: in het boek Genesis wordt beschreven hoe God aan Noach de opdracht geeft om een ark te bouwen, een reusachtig houten vaartuig waarin hij van alle landdieren en vogels een koppel moet verzamelen. Zo kan hij het leven op Aarde vrijwaren na de zondvloed, een wereldwijde overstroming die God als straf voor het zondige leven van de mens zou veroorzaken. Noach, zijn gezin en de vele dieren op de ark overleven de ramp en vormen de basis voor het aardse leven nadien.
Kleitablet met het Gilgamesj-epos - © British Museum, Londen
Het Bijbelse verhaal heeft in de eerste plaats een religieus-morele betekenis. Het is uiteraard niet écht gebeurd, hoewel creationisten dat wel geloven. Maar het vreemde is dat het verhaal over een grote zondvloed niet alleen in de Bijbel voorkomt, maar ook in het bekende Gilgamesj-epos, een mythe uit de Sumerische cultuur in Mesopotamië. Daar heet de held van het verhaal niet Noach, maar Oetnapisjtim.
De ark van Oetnapisjtim, Sumerisch reliëf - © CC
Er zijn wetenschappers die menen dat het zondvloedverhaal teruggaat op een waar gebeurde overstroming rond de Zwarte Zee, een ramp die zo’n grote indruk moet hebben gemaakt op de mensen dat het verhaal in mythologische vorm vele eeuwen later nog zou verder leven.
Het is een hypothese, maar in deze tijden van klimaatbetogingen tegelijk een waarschuwing: als de ijskappen smelten, kan dat catastrofale gevolgen hebben.
Wat is er gebeurd?
Tijdens de laatste ijstijd, het Weichselglaciaal, was het niveau van oceanen en zeeën veel lager dan vandaag. Massa’s water waren immers vastgevroren in de ijskap die het noordelijke deel van het Europese en Aziatische continent bedekte. Het peil van de Middellandse Zee lag mogelijk 120 meter lager. Door die lage waterstand was de Middellandse Zee nog niet verbonden met de Zwarte Zee.
De Bosporus, nu een ondiepe zeestraat tussen Europa en Azië, vormde een landbrug die de Zwarte Zee, toen een zoetwatermeer, afsloot van de zoute Mediterrane wateren. Het niveau van de Zwarte Zee lag trouwens ook heel wat lager, afhankelijk van de bron 70 tot 150 meter.
Istanbul aan de Bosporus, de huidige zeestraat tussen de Middellandse en de Zwarte Zee - © CC
De ijskappen smelten
Maar zo’n 11.700 jaar geleden begon het klimaat op te warmen en smolten de ijskappen grotendeels. Het zeeniveau van de oceanen en de Middellandse Zee, die daarmee in verbinding stond, begon te stijgen. Op een gegeven moment werd de landbrug van de Bosporus doorbroken en stroomde het zoute zeewater van de Middellandse Zee over het land tot in de lager gelegen Zwarte Zee en de omliggende kustvlakten.
Volgens de onderzoekers William Ryan en Walter Pitman, beiden verbonden aan de Colombia University in New York, gebeurde dit in den beginne nog geleidelijk aan, maar tenslotte op een catastrofale manier. Vergelijk het met een dambreuk, maar dan op een enorme schaal: de watermassa àchter de dam was immers geen stuwmeer, wel de complete Middellandse Zee. Qua debiet moet deze overstroming vergeleken worden met 200 maal de Niagarawatervallen per dag!
https://images.vrt.be/canvas_2015_1920x ... 6bf47f.jpg
Niagarawatervallen - © CC
Vergelijk het niveau van de Zwarte Zee tijdens én na de ijstijd. Beweeg je cursor heen en weer.
https://www.canvas.be/canvas-curiosa/de ... de-oudheid
Het waterpeil van de Zwarte Zee zou met tientallen centimeter per dag gestegen zijn, zeker toen de Bosporus finaal doorbrak. Dat bracht een enorme volksverhuizing teweeg. De laag gelegen kustgebieden rondom de Zwarte Zee telden immers heel wat nederzettingen en al die mensen moesten hals over kop vluchten voor het wassende water. Een oppervlakte van 100.000 vierkante kilometer werd overstroomd. Ryan en Pitman situeren deze catastrofe rond 5600 voor Christus en zijn van mening dat alles gebeurde binnen een tijdspanne van 1 tot 3 jaar.
Niet alle geologen zijn het eens met de theorie van Ryan en Pitman. Sommigen plaatsen de overstroming vroeger rond 7400 v.C. en houden het op een rustiger vollopen van het bassin van de Zwarte Zee, over een periode van verscheidene decennia of zelfs honderden jaren. Maar het resultaat was natuurlijk hetzelfde: bewoners rondom de Zwarte Zee moesten noodgedwongen verhuizen, zij het iets minder plots dan in de voorgaande theorie.
Migraties
Er zijn archeologen en historici die de overstromingsramp van de Zwarte Zee linken aan de grote migraties van de eerste landbouwers in het Neolithicum, de jonge Steentijd. Na het overstromen van hun woongebieden rondom de Zwarte Zee trokken deze mensen weg en migreerden naar de ruime regio daarrond. Op die manier zou de herinnering aan deze dramatische gebeurtenissen verspreid raken, samen met de neolithische cultuur.
Jacopo Bassano: De ark van Noach - © Museo del Prado, Madrid
Het verhaal van deze grote overstromingen zou zo aan de basis kunnen liggen van de zondvloedverhalen uit de Bijbel en het Gilgamesj-epos. De twee gebieden waar deze verhalen tot stand gekomen zijn, liggen allebei in het Midden-Oosten. De auteurs kenden wellicht de overleveringen en zoals dat gaat, overgoten ze die geschiedenis met een mythologisch-religieus sausje.
Of deze hypothese nu correct is of niet, het dwingt ons wel na te denken over de gevolgen van de klimaatopwarming. Was de catastrofe in de vroegere tijden nog beperkt gebleven tot de Zwarte Zee, een stijging van de zeespiegel vandaag door het smelten van de ijskappen zou wereldwijde gevolgen hebben. En effe een ark bouwen, zoals Noach deed, zal geen oplossing bieden.
https://www.canvas.be/canvas-curiosa/de ... de-oudheid
Het verhaal over de ark van Noach is misschien wel een van de bekendste episodes uit de Bijbel. Even recapituleren: in het boek Genesis wordt beschreven hoe God aan Noach de opdracht geeft om een ark te bouwen, een reusachtig houten vaartuig waarin hij van alle landdieren en vogels een koppel moet verzamelen. Zo kan hij het leven op Aarde vrijwaren na de zondvloed, een wereldwijde overstroming die God als straf voor het zondige leven van de mens zou veroorzaken. Noach, zijn gezin en de vele dieren op de ark overleven de ramp en vormen de basis voor het aardse leven nadien.
Kleitablet met het Gilgamesj-epos - © British Museum, Londen
Het Bijbelse verhaal heeft in de eerste plaats een religieus-morele betekenis. Het is uiteraard niet écht gebeurd, hoewel creationisten dat wel geloven. Maar het vreemde is dat het verhaal over een grote zondvloed niet alleen in de Bijbel voorkomt, maar ook in het bekende Gilgamesj-epos, een mythe uit de Sumerische cultuur in Mesopotamië. Daar heet de held van het verhaal niet Noach, maar Oetnapisjtim.
De ark van Oetnapisjtim, Sumerisch reliëf - © CC
Er zijn wetenschappers die menen dat het zondvloedverhaal teruggaat op een waar gebeurde overstroming rond de Zwarte Zee, een ramp die zo’n grote indruk moet hebben gemaakt op de mensen dat het verhaal in mythologische vorm vele eeuwen later nog zou verder leven.
Het is een hypothese, maar in deze tijden van klimaatbetogingen tegelijk een waarschuwing: als de ijskappen smelten, kan dat catastrofale gevolgen hebben.
Wat is er gebeurd?
Tijdens de laatste ijstijd, het Weichselglaciaal, was het niveau van oceanen en zeeën veel lager dan vandaag. Massa’s water waren immers vastgevroren in de ijskap die het noordelijke deel van het Europese en Aziatische continent bedekte. Het peil van de Middellandse Zee lag mogelijk 120 meter lager. Door die lage waterstand was de Middellandse Zee nog niet verbonden met de Zwarte Zee.
De Bosporus, nu een ondiepe zeestraat tussen Europa en Azië, vormde een landbrug die de Zwarte Zee, toen een zoetwatermeer, afsloot van de zoute Mediterrane wateren. Het niveau van de Zwarte Zee lag trouwens ook heel wat lager, afhankelijk van de bron 70 tot 150 meter.
Istanbul aan de Bosporus, de huidige zeestraat tussen de Middellandse en de Zwarte Zee - © CC
De ijskappen smelten
Maar zo’n 11.700 jaar geleden begon het klimaat op te warmen en smolten de ijskappen grotendeels. Het zeeniveau van de oceanen en de Middellandse Zee, die daarmee in verbinding stond, begon te stijgen. Op een gegeven moment werd de landbrug van de Bosporus doorbroken en stroomde het zoute zeewater van de Middellandse Zee over het land tot in de lager gelegen Zwarte Zee en de omliggende kustvlakten.
Volgens de onderzoekers William Ryan en Walter Pitman, beiden verbonden aan de Colombia University in New York, gebeurde dit in den beginne nog geleidelijk aan, maar tenslotte op een catastrofale manier. Vergelijk het met een dambreuk, maar dan op een enorme schaal: de watermassa àchter de dam was immers geen stuwmeer, wel de complete Middellandse Zee. Qua debiet moet deze overstroming vergeleken worden met 200 maal de Niagarawatervallen per dag!
https://images.vrt.be/canvas_2015_1920x ... 6bf47f.jpg
Niagarawatervallen - © CC
Vergelijk het niveau van de Zwarte Zee tijdens én na de ijstijd. Beweeg je cursor heen en weer.
https://www.canvas.be/canvas-curiosa/de ... de-oudheid
Het waterpeil van de Zwarte Zee zou met tientallen centimeter per dag gestegen zijn, zeker toen de Bosporus finaal doorbrak. Dat bracht een enorme volksverhuizing teweeg. De laag gelegen kustgebieden rondom de Zwarte Zee telden immers heel wat nederzettingen en al die mensen moesten hals over kop vluchten voor het wassende water. Een oppervlakte van 100.000 vierkante kilometer werd overstroomd. Ryan en Pitman situeren deze catastrofe rond 5600 voor Christus en zijn van mening dat alles gebeurde binnen een tijdspanne van 1 tot 3 jaar.
Niet alle geologen zijn het eens met de theorie van Ryan en Pitman. Sommigen plaatsen de overstroming vroeger rond 7400 v.C. en houden het op een rustiger vollopen van het bassin van de Zwarte Zee, over een periode van verscheidene decennia of zelfs honderden jaren. Maar het resultaat was natuurlijk hetzelfde: bewoners rondom de Zwarte Zee moesten noodgedwongen verhuizen, zij het iets minder plots dan in de voorgaande theorie.
Migraties
Er zijn archeologen en historici die de overstromingsramp van de Zwarte Zee linken aan de grote migraties van de eerste landbouwers in het Neolithicum, de jonge Steentijd. Na het overstromen van hun woongebieden rondom de Zwarte Zee trokken deze mensen weg en migreerden naar de ruime regio daarrond. Op die manier zou de herinnering aan deze dramatische gebeurtenissen verspreid raken, samen met de neolithische cultuur.
Jacopo Bassano: De ark van Noach - © Museo del Prado, Madrid
Het verhaal van deze grote overstromingen zou zo aan de basis kunnen liggen van de zondvloedverhalen uit de Bijbel en het Gilgamesj-epos. De twee gebieden waar deze verhalen tot stand gekomen zijn, liggen allebei in het Midden-Oosten. De auteurs kenden wellicht de overleveringen en zoals dat gaat, overgoten ze die geschiedenis met een mythologisch-religieus sausje.
Of deze hypothese nu correct is of niet, het dwingt ons wel na te denken over de gevolgen van de klimaatopwarming. Was de catastrofe in de vroegere tijden nog beperkt gebleven tot de Zwarte Zee, een stijging van de zeespiegel vandaag door het smelten van de ijskappen zou wereldwijde gevolgen hebben. En effe een ark bouwen, zoals Noach deed, zal geen oplossing bieden.
https://www.canvas.be/canvas-curiosa/de ... de-oudheid