Oorlogstheater rond de Krim: de geboorte van de cartoonkaart van Europa

[univers]

Satirische kaarten zijn nog niet zo heel oud. Ze vinden hun oorsprong in oorlogstijd én een gebied waar nu opnieuw een felle strijd woedt.

De bezetting van de Krim in 2014 wordt beschouwd als het begin van de Russische agressie tegen Oekraïne, maar het was bepaald niet de eerste oorlog die er werd uitgevochten. De Krimoorlog, van oktober 1853 tot februari 1856, wordt gezien als de eerste ‘industriële oorlog’. Voor het eerst werden stoomschepen ingezet en spoorwegen aangelegd om de troepen te bevoorraden en te verplaatsen. Telegraafverbindingen zorgden voor snellere communicatie tussen de commandocentra en het front. De toepassing van de nieuwe techniek van de fotografie leverde daarbij levensechte beelden van de oorlogsgruwelen en wantoestanden. Ook op cartografisch gebied bracht de Krimoorlog vernieuwing. Door de snellere communicatiemogelijkheden werd de strijd niet alleen op het slagveld gevoerd maar ook in de krantenkolommen. De publieke opinie en het beïnvloeden daarvan met propaganda deed zijn intrede. In die omstandigheden verscheen voor het eerst een satirische kaart van het Europese continent waarop de mogendheden afgebeeld zijn als een mens of dier. Het genre van de cartoonkaart was geboren.



Tegen deze achtergrond verscheen in mei 1854, aan de vooravond van de belegering van Sebastopol, deze satirische kaart. De hoofdrolspelers op het Europese oorlogstoneel zijn afgebeeld als dieren. Rusland wordt als de boosdoener afgeschilderd, al ziet de grote beer er op het eerste gezicht onschuldig uit. Hij heeft echter een zweep met doodshoofden in zijn poot en draagt een kroon waarop ‘despotisme’ te lezen staat. Op zijn vacht krijgt Rusland allerlei negatieve kwalificaties toegekend: wreedheid, onverdraagzaamheid, verraad, valsheid, slavernij en onderdrukking. Uit de bek hangt een tong van leugens. Polen, hier onderdeel van het Russische rijk, wordt tot slaaf gemaakt met zijn naam gespeld in botten en schedels. Groot-Brittannië is afgebeeld als een leeuw die de wacht houdt met een geweer onder zijn poot en bezorgd richting Europa kijkt. Frankrijk is een keizerlijke adelaar, Sardinië een hond met de pauselijke tiara op zijn kop. In Oostenrijk is een tweekoppige adelaar afgebeeld die naar het oosten en westen kijkt en met een klauw het wraakzuchtige Hongarije tegenhoudt. Het Europese deel van Turkije is getekend als een kalkoen (Engels: turkey) met fez. In zijn poot heeft hij een fles ‘sublime porte’, een verwijzing naar het strategische belang van de Bosporus als enige toegang over water tot de Zwarte Zee. De overige Europese landen zijn minder prominent afgebeeld. Nederland is een slapend mannetje met een kroon op zijn hoofd en een pijp in zijn mond. Een stuk kaas en een fles jenever uit Schiedam vervolledigen het stereotype beeld. Een poot van de Russische beer staat op de Krim , verwijzend naar de Russische aanwezigheid in de Zwarte Zee. Om het schiereiland ligt de geallieerde Brits-Franse vloot klaar. De nagels van de beer worden geknipt. De Russen trokken zich terug in de versterkte marinehaven, waarnaar verwezen wordt met het bijschrift ‘De Russische vloot maar ze zijn niet zichtbaar’. ‘Russische forten, verwoest door de Russen om de geallieerde vloot de moeite te besparen’ verwijst naar de tactiek van de verschroeide aarde die de Russen toepasten.

meer : https://scientias.nl/oorlogstheater-ron ... an-europa/