NEDERLAND GAAT UITBARSTINGEN OP DE ZON IN REAL-TIME MONITORE

[univers]

Afbeelding: Een impressie van hoe de zonneradiotelescoop er uit zal gaan zien. Credit: ASTRON

ASTRON (Nederlands instituut voor radioastronomie) en S[&]T (Science [&] Technology) starten met de bouw van een zonneradiotelescoop die uitbarstingen op de zon direct signaleert. Aanleiding voor de bouw is een verzoek van het Ministerie van Defensie. Ook het KNMI (Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut) neemt deel aan dit project. De eerste fase van het project DISTURB (Disturbance detection by Intelligent Solar radio Telescope of (Un)perturbed Radiofrequency Bands) waarin het ontwerp van de radiotelescoop wordt ontwikkeld had op 30 januari de kick-off.

Uitbarstingen op de zon komen regelmatig voor en geven over het algemeen geen problemen als ze klein zijn. Af en toe zijn de uitbarstingen echter zo intens dat ze radars, gps-ontvangers of radioverbindinsgen ernstig kunnen storen. Zo ondervond in 2015 het vliegverkeer in Zweden ernstige vertraging doordat een radar op de luchthaven van Malmö werd verblind. Het Ministerie van Defensie en het KNMI willen militaire en civiele gebruikers van antennesystemen voor dergelijke intense uitbarstingen kunnen waarschuwen. De zonneradiotelescoop van het project DISTURB voedt hun waarschuwingssystemen met de noodzakelijke data.

"Het is geweldig dat technieken uit de radiosterrenkunde een direct maatschappelijke toepassing krijgen." Zegt Michiel Brentjens, radiosterrenkundige bij ASTRON.

Tot nu toe zijn er praktisch geen vergelijkbare instrumenten die in real-time storingsgegevens van de zon kunnen leveren. Degene die er zijn, zijn niet toegankelijk, hebben een minder goede kwaliteit of produceren met een aanzienlijke vertraging, wat op cruciale momenten problematisch kan uitpakken. Daarom hebben ASTRON, S[&]T en het KNMI de handen ineengeslagen en zetten zij nu de eerste stap naar een telescoop die metingen van extreme uitbarstingen op de zon vrij toegankelijk maakt.

Nadat het ontwerp van de zonneradiotelescoop voltooid is, wordt er in het vervolgproject een eerste prototype op volle schaal gebouwd. Daarna kan er worden opgeschaald naar 12 tot 20 stations wereldwijd verspreid, zodat de radiotelescoop een globale dekking heeft. De telescoop wordt gebaseerd op het model van antennes van verschillende bestaande en toekomstige telescopen zoals LOFAR (LOw Frequency ARray, radiotelescoop van ASTRON) en SKA (Square Kilometer Array).

Wanneer de telescoop detecteert dat er een uitbarsting op de zon plaatsvindt, zal LOFAR hier op reageren door o.a. radiofoto's van de zon te maken en het Ministerie van Defensie zal weten dat ze storing kunnen ondervinden op hun systemen. Daarnaast is deze ontwikkeling belangrijk voor de internationale civiele luchtvaart die effecten van de zon steeds meer meeneemt in haar procedures.

S[&]T leidt het project. De verwachting is dat de eerste fase van het project waarin het ontwerp tot stand komt 15 maanden in beslag zal nemen.

http://astron.nl/node/1534