Astronomen weten inmiddels dat planeten bij andere sterren talrijk zijn en dat veel jonge sterren zijn omgeven door een schijf van gas en stof. Ze begrijpen echter nog niet helemaal hoe het fijne stof in zo'n schijf uiteindelijk in planeten kan veranderen. Computermodellen laten zien dat stofdeeltjes die met elkaar in botsing komen aan elkaar vast kunnen blijven plakken. Maar als deze grotere korrels weer met hoge snelheid botsen, spatten ze vaak uiteen. En zelfs wanneer dit niet gebeurt, zouden de grotere deeltjes volgens de modellen door de wrijving met het stof en gas in de schijf snel naar binnen toe migreren en op hun moederster vallen vóórdat ze nog groter zijn geworden.
Op de een of andere manier moeten er dus veilige havens bestaan waar stofdeeltjes kunnen blijven groeien totdat ze groot genoeg zijn om zelfstandig te kunnen overleven. Het bestaan van zulke ‘stofvallen’, die bijvoorbeeld het gevolg kunnen zijn van wervelingen in de schijf, was al theoretisch voorspeld, maar tot nu toe waren ze nog nooit waargenomen.
Nienke van der Marel heeft samen met haar teamleden ALMA ingezet om de ster Oph-IRS 48 te onderzoeken. Daarbij hebben ze ontdekt dat deze jonge ster is omgeven door een schijf van gas met een centraal gat dat waarschijnlijk is schoongeveegd door een (nog) niet waarneembare planeet of begeleidende ster. Eerdere waarnemingen met de Europese Very Large Telescope hadden al laten zien dat ook uiterst fijne stofdeeltjes zo’n ringstructuur hebben gevormd. Maar uit de nieuwe ALMA-gegevens blijkt dat grotere stofdeeltjes, met afmetingen van millimeters, een heel andere verdeling laten zien.
De grovere deeltjes vormen geen complete ring, maar beperken zich tot een segment daarvan. Hierdoor is op de ALMA-beelden een structuur te zien die aan een enorme cashewnoot doet denken. Dit is een gebied waar grotere stofdeeltjes als het ware in de val lopen en door onderlinge botsingen nog groter kunnen worden – precies waar theoretici naar op zoek waren. De omstandigheden in deze 'stofval' zijn zodanig dat de deeltjes tot kometen kunnen uitgroeien. (EE)
Artist's impression van de stofschijf rond de jonge ster Oph-IRS 48. (ESO/L. Calçada)
ALMA ontdekt kometenfabriek : http://www.eso.org/public/netherlands/news/eso1325/