‘Vooroordelen zijn onderdeel van onze perceptie’

[taigitu]

‘Vooroordelen zijn onderdeel van onze perceptie’

Auteur: Mathilde Jansen | 19 april 2019


Iedereen ziet de werkelijkheid door zijn eigen bril. En dat geldt ook voor wetenschappers.
Bij taalkundigen werkt zowel de eigen moedertaal als opgedane kennis over andere talen vooroordelen in de hand.
Twee taalwetenschappers laten dit in een recente studie zien.

Taal gebruiken we niet alleen om boodschappen over te brengen, het legt ook allerlei andere informatie over de spreker bloot.
Vaak kun je op basis van iemands taalgebruik een inschatting maken van zijn of haar geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, et cetera.
Toch blijkt uit onderzoek dat we eigenlijk helemaal niet zo goed zijn in het correct thuisbrengen van een accent.
Tegelijkertijd vullen we wel al heel veel informatie in als we iemand voor het eerst zien of horen.
Op het moment dat we iemands boodschap gaan interpreteren, zijn we dus al behoorlijk bevooroordeeld.
Uit onderzoek blijkt dat musici anders naar muziek luisteren dan mensen die niet muzikaal getraind zijn.

Taalkundigen Marjoleine Sloos (Fryske Akademy) en Lei Wang (Radboud Universiteit, Tongji University) wilden weten of ook taalkundig
getrainde mensen last hebben van zulke vooroordelen. Zo blijkt uit onderzoek naar de manier waarop we naar muziek luisteren,
dat er een verschil is in perceptie tussen musici en mensen die niet muzikaal getraind zijn. De eerste groep verwerkt muziek
voornamelijk in de linker hersenhelft, de tweede groep in de rechter hersenhelft.

De vraag hoe taalkundig geschoolden taal interpreten is interessant omdat veel taalkundig onderzoek gebaseerd is op
het individueel menselijke oordeel. In hoeverre hebben taalkundigen een ‘bias’? Sloos en Wang deden een experiment
onder Chinese taalkundigen en kwamen tot de conclusie dat ook zij niet onbevooroordeeld zijn.

Gefluisterde klanken

De proefpersonen waren 26 Chinese onderzoekers en postdocs, werkzaam aan verschillende universiteiten in Shanghai.
De helft van hen had een Mandarijns dialect als moedertaal, de andere helft was tweetalig in Mandarijn en een Wu-dialect.
Mandarijn en Wu zijn twee grote dialectfamilies in China; de eerste wordt gesproken in het noorden van China,
en ook het Standaard Mandarijn behoort tot deze familie. De tweede taalfamilie komt voor in het zuidoosten, inclusief Shanghai.

Het Mandarijn en het Wu hebben een aantal opvallende overeenkomsten en verschillen, en waren om die reden goed bruikbaar
om vooroordelen van luisteraars te testen. Zo hebben het Mandarijn en het Wu allebei geaspireerde plofklanken, zoals we ook
bijvoorbeeld kennen uit het Duits. Enerzijds heb je medeklinkers als p, t en k, waarbij in de uitspraak allemaal een plofgeluid vrijkomt,
maar daarnaast heb je ph, th, en kh. Die h staat hier voor extra lucht die het spraakkanaal verlaat, oftewel ‘aspiratie’.
In het Chinees zijn woorden als pha (leugen) en pa (acht) ook echt verschillende woorden.

Verspreiding van het Mandarijn.

Naast dit onderscheid kunnen de plofklanken in het Wu ook afwijken in de manier waarop de stembanden gebruikt worden in de uitspraak.
Op dezelfde manier maken we in het Nederlands een verschil tussen de stemloze p en de stemhebbende b.
Deze twee klanken maak je op dezelfde manier, met het enige verschil dat je bij de b je stembanden aanspant.
Dat je stembanden aangespannen zijn kun je zelf voelen door tijdens het uitspreken van de b je vingers op je keel te leggen.
Je voelt dan een lichte trilling, die je niet voelt als je de p zegt.

In Wu worden de stemhebbende b, d en ook de g zoals in goal een beetje fluisterend uitgesproken.
Het onderscheid tussen deze gefluisterde klanken en p, t, k is erg lastig waar te nemen voor niet-moedertaalsprekers.
Deze uitspraak is bovendien gerelateerd aan het toonsysteem. Het Chinees heeft van oudsher acht verschillende tonen (vier hoge en vier lage),
maar in het Mandarijn is dat aantal teruggebracht tot vier. Veel Wu-dialecten hebben nog steeds meer dan vier tonen.
Voorafgaand aan lage tonen komen alleen de gefluisterde klanken voor.

Moedertaalsprekers

De wetenschappers deelden de proefpersonen in in twee groepen die een grote hoeveelheid geluidsfragmenten te horen kregen.
Het betrof steeds losse woorden waar zij een juiste transcriptie bij moesten geven. Een transcriptie is een precieze weergave op schrift
van gesproken taal. In totaal waren er twee sessies, waarbij iedereen 144 woorden moest beoordelen. De eerste groep kreeg in de eerste sessie
te horen dat ze naar een Wu-spreker luisterden en in de tweede sessie naar een spreker van het Mandarijn.
Voor de tweede groep was het net andersom.

Zowel de talige achtergrond van de sprekers als hun taalkundige training bleek van invloed te zijn op de resultaten.
Zo hoorden sprekers van het Mandarijn, die dachten dat ze naar Wu-sprekers luisterden, maar wel taalkundig geschoold waren in de verschillen
tussen Mandarijn en Wu, vaker stemhebbende plofklanken dan er in werkelijkheid waren. Wu-sprekers deden dat minder.

Verder maakten beide groepen een koppeling tussen de stemhebbende uitspraak en het toonsysteem.
Dat was opvallend omdat de Mandarijnsprekers, zo bleek uit navraag, geen bewuste kennis hadden van hoe beide systemen gekoppeld waren.
Hier speelt dus niet scholing een rol, maar mogelijk wel taalcontact: in Shanghai wonen veel Wu-sprekers, waardoor de Mandarijnsprekers
hier mogelijk onbewust kennis over hebben opgedaan.

Bewustwording

Betekent deze uitkomst dat moedertaalsprekers betere transcribenten zijn? Nee, dat kun je niet zo stellen, zegt Sloos: “Het punt is dat
geen enkele transcribent onbevooroordeeld is omdat bias nu eenmaal een vast onderdeel van perceptie is.
Moedertaalsprekers hebben andere vooroordelen: die horen vaker bepaalde klanken omdat ze die verwachten, zo blijkt uit een andere studie.
Tweedetaalleerders hebben, afhankelijk van hun niveau, een andere voorstelling van klankcategorieën, namelijk die overeenkomt
met die van hun moedertaal.”

Welke les kunnen taalwetenschappers of wetenschappers in het algemeen hieruit trekken?
“Het begint met bewustwording van de vooroordelen. Wetenschappers willen hun hypotheses bevestigd zien: dat is een belangrijke bron van bias.
Dus niet te snel denken dat je de juiste klank hoort maar serieus alternatieven in overweging nemen.
Het is ook belangrijk dat je de tijd neemt. Doe het transcriberen liever niet in één keer, maar in twee of drie rondes.
En vraag ook eens niet-moedertaalsprekers te luisteren. Onafhankelijk van je eigen transcripties natuurlijk, anders creëer je weer bias.”

Bron:
Marjoleine Sloos en Lei Wang (2019), Same stimuli, same subjects, different perception.
Believed dialect bias in the perception of Chinese plosives, Asia-Pacific Language Variation, DOI 10.1075/aplv.17006.slo.

https://www.nemokennislink.nl/publicati ... perceptie/

[Kristof Piessens]

Dat taal invloed heeft op de perceptie van wat we ontvangen met onze oren lijkt mij inderdaad zo te zijn, maar het enigste probleem is in mijn geval mijn gehoorapparaten, ik draag die al van kinds (4 jaar) af al heel mijn leven, soms versta ik het volledig verkeerd of er schort wat aan de intonatie en stemhoogte van de persoon waar ik mee praat.

Nu is dat minder het geval maar wat heeft dat met vooroordelen te maken, ik ken de taal nederlands wel maar niet de perceptie van de bedoeling hierachter of zoals ik meermaals al heb wezen denken dat Nederlanders bvb een totaal andere woordbegrip hebben dan die van de Vlamingen...hoe dat komt weet ik zelf niet ?

[gusteman]

Ik zal hier wel weer overkomen als de eeuwige criticaster maar ik stel vast dat de titel van dit onderwerp veel belooft wat niet wordt waargemaakt: vooroordelen zouden onderdeel zijn van onze perceptie.

Niet dat ik dit afwijs als onzin of zo, het lijkt me trouwens vrij logisch dat dit zo is, maar de manier waarop er wordt gegoocheld met al dan niet bewezen feiten kan aanzetten tot het trekken van foute conclusies.

Zo lees ik in het begin van het artikel

Iedereen ziet de werkelijkheid door zijn eigen bril. En dat geldt ook voor wetenschappers.

Door deze stelling wordt de indruk gewekt dat de rest van het artikel ons eens haarfijn zal uitleggen dat, op welke wijze en waarom 'wetenschappers' bevooroordeeld zijn.
Vervelend hieraan is natuurlijk dat hiermee wordt verwezen naar wetenschappers in het algemeen, zonder onderscheid.
Het opvallende is nu dat, door in de titel niet te verwijzen naar 'taalwetenschappers' maar naar 'wetenschappers' in het algemeen, een vals beeld wordt opgeworpen van 'wetenschappers' waardoor een vooroordeel ontstaat of een bestaand vooroordeel wordt bevestigd.

Uit het artikel echter, en dat laat zich lezen in de laatste alinea, blijkt dat het enkel gaat om 'taalwetenschappers', alhoewel ook hier in de aanzet een foute verwijzing naar wetenschappers in het algemeen wordt gegeven (ik heb het hier wel over de verwijzing naar wetenschappers en niet de opmerking dat ook wetenschappers onderhevig zijn aan bias).

Welke les kunnen taalwetenschappers of wetenschappers in het algemeen hieruit trekken?
“Het begint met bewustwording van de vooroordelen. Wetenschappers willen hun hypotheses bevestigd zien: dat is een belangrijke bron van bias.
Dus niet te snel denken dat je de juiste klank hoort maar serieus alternatieven in overweging nemen.
Het is ook belangrijk dat je de tijd neemt. Doe het transcriberen liever niet in één keer, maar in twee of drie rondes.
En vraag ook eens niet-moedertaalsprekers te luisteren. Onafhankelijk van je eigen transcripties natuurlijk, anders creëer je weer bias.”

Anekdote: ik vond het best wel grappig om deze vingerwijzingen naar taalwetenschappers te lezen terwijl in het artikel een schoolvoorbeeld wordt gegeven van hoe die taalwetenschappers er zo hun eigen normen op na houden.
Neem bijvoorbeeld dit stukje

Enerzijds heb je medeklinkers als p, t en k, waarbij in de uitspraak allemaal een plofgeluid vrijkomt, maar daarnaast heb je ph, th, en kh. Die h staat hier voor extra lucht die het spraakkanaal verlaat, oftewel ‘aspiratie’.

Hier wordt gewezen op de spraaktechniek 'aspiratie', een techniek waarbij wordt uitgeademd.
Dat gebeurt dan ook enkel en alleen in de spraakwetenschappen want voor wat betreft alle andere gebieden, en zelfs de meeste andere talen, betekent 'aspiratie' juist het omgekeerde, namelijk inademen ..... en daarnaast wordt het ook nog gebruikt om te verwijzen naar een streven naar het hogere, het betere.

Och ja, het zal wel aan mij liggen maar ik heb die taalwetenschappers altijd al heel erg bevooroordeeld gevonden in hun houding van: wij weten het beter ..... wat niet wegneemt dat ik erbij blijf dat de titel bevooroordeling in de hand werkt.