Monsanto geeft genetische structuur rijst vrij
14/04/2000
Michela Wrong beschrijft waarom de groep ervoor koos om haar ontdekking van de genen van rijst met anderen te delen.
De verklaring in de marge van de conferentie in China was baanbrekend op meerdere vlakken.
Een bedrijf kondigde aan dat het erin was geslaagd om een ,,kladversie'' op te stellen van de genetische structuur van rijst, de voedselbron waar miljarden mensen in de ontwikkelingslanden van afhangen. Het was de eerste keer dat de genen van een gewas zo in detail waren beschreven.
In plaats van die waardevolle commerciële informatie voor zich te houden, vertelden de directeuren van de groep dat ze hadden beslist om de gegevens, die een sleutelelement zijn voor de ontwikkeling van rijstvariëteiten met een hoge opbrengst, vrij te geven.
Maar het meest verrassende element was misschien wel de identiteit van het bedrijf dat dit zeer genereuze aanbod deed: de Amerikaanse biotechnologiegroep Monsanto, de vermeende plaag van de kleine boeren.
Het bedrijf wordt er door milieuactivisten al lang van beschuldigd dat het een complot aan het smeden is om een monopolie te krijgen in de landbouwsector van de derde wereld en dat het het voortbestaan van boeren afhankelijk maakt van hun genetisch gemanipuleerde (GG) zaden. Vorige week gaf Monsanto dus gratis zijn kennis weg en gaf het bedrijf iedere speler in een zeer concurrentiële branche daarmee een waardevol instrument in handen.
De wetenschappers waren verrukt. ,,Nooit gezien'' in de geschiedenis van de biotechnologie. Met die bijdrage werd de kloof gedicht tussen het wetenschappelijk onderzoek van de particuliere sector en het door de overheid gefinancierde werk in de laboratoria, zeiden de wetenschappers. Concurrerende bedrijven werden meteen voor een uitdaging geplaatst.
,,Monsanto geeft een schitterend voorbeeld'', zegt Michael Bevan, professor moleculaire genetica aan het John Innes Centre in het Britse Norwich. ,,Andere bedrijven die aan de genetica van gewassen werken, worden voor hun verantwoordelijkheid geplaatst met de vraag 'Wat gaan jullie delen met de wereld?'''
Het was geen goedkoop cadeau. Monsanto wil zelf niet zeggen hoeveel het heeft gespendeerd om ,,de kladversie'' van het rijstgenoom op te stellen, maar onderzoekers schatten de kosten tussen de 20 en de 50 miljoen dollar.
Waarom doen ze het dan?
Het antwoord ligt in de unieke rol van rijst voor de welvaart van landen, in de recente woelige geschiedenis van Monsanto en in de toenemende bezorgdheid van het publiek over wie ,,de eigenaar'' wordt van cruciale genetische informatie.
Bijna de helft van de wereldbevolking is afhankelijk van de 560 miljoen ton rijst die elk jaar wordt geteeld. Daarom zijn het rendement en de kenmerken van rijst een constante bron van zorgen voor de leiders van
Japan, China, India en Zuidoost-Azië.
Ze weten dat plotse veranderingen in de beschikbaarheid of de prijs van rijst, rellen kunnen ontketenen, hele gemeenschappen kunnen ontwrichten en regeringen ten val kunnen brengen.
Dat besef zit achter het samenwerkingsverband dat een jaar geleden werd gevormd door laboratoria in 10 landen om de opeenvolging en de schikking van de 430 miljoen ,,basisparen'' of DNA-eenheden van rijst in kaart te brengen. Dat project werd de International Rice Genome Sequencing Project (IRGSP) gedoopt.
Op het onderzoek naar de menselijke genen na, is het IRSGP het meest complexe project dat al zijn bevindingen in publiek toegankelijke databanken heeft gezet. Die informatie zou de ontwikkelingstijd voor een nieuwe variëteit drastisch moeten inkorten, ongeacht of onderzoekers nu klassieke kweekmethodes of de controversiële nieuwe techniek van het splitsen van genen hebben gebruikt.
Er wordt verwacht dat de kosten voor het IRSGP tot minstens 200 miljoen dollar zullen oplopen. Het leeuwendeel daarvan zal door het Japanse ministerie van Landbouw worden betaald. Het IRSGP is uniek omdat het publieke fondsen en internationale knappe koppen samenbrengt om een gewas te verbeteren dat van essentieel belang is in de strijd tegen de honger in de wereld.
De altruïstische agenda van het project stelde de particuliere bedrijven van de biotechnologische sector die aan het werken waren op de genomen van verschillende soorten granen, voor een ethische uitdaging. En Monsanto was als geen enkel ander bedrijf op zijn hoede voor het gevaar om van protectionisme te worden beschuldigd. Monsanto was al jaren bezig met het onderzoek naar de genenstructuur van rijst.
Het bedrijf uit Missouri werkte er hard aan om zijn imago dat vorige herfst een stevige deuk kreeg, te herstellen.
Directeuren van het bedrijf kregen toen rijkelijk laat in de gaten hoe desastreus hun enthousiaste pleidooien voor de technologie van de genetische manipulatie wel waren voor hun eigen zaak.
Het bedrijf ging al zwaar gebukt onder de schulden van een overenthousiaste koopgekte en een mislukte fusie met American Home Products. Daarbovenop kreeg het bedrijf af te rekenen met de negatieve invloed op de aandelenkoers van zijn imago van brutale ,,biotech-patser'', zoals het publiek de onderneming steeds meer ging zien.
Op advies van Gordon Conway, hoofd van de Rockefellerstichting die onderzoek financiert naar
rijst die met vitamine A is verrijkt, kondigde Monsanto eerst aan dat het zijn plannen opgaf om de 'Terminator'-technologie te commercialiseren. Die technologie werd door arme boeren gevreesd omdat ze hen zou kunnen ruïneren. Het zaad zou immers niet meer herbruikbaar zijn.
Het bedrijf gaf in het openbaar toe dat het zich had vergist. Het werd op een conferentie in Londen op een pijnlijke manier in zijn hemd gezet door Lord Melchett, de baas van Greenpeace. De toenmalige baas van Monsanto, Robert Shapiro, gaf op die conferentie toe dat het bedrijf bij meer mensen ,,irritatie en controverse'' had opgewekt dan dat het hen had overtuigd. Hij zei dat het bedrijf nu bereid was om te luisteren.
Daarop volgde de aankondiging van een fusie met Pharmacia & UpJohn, een eenmaking die de voorbode leek van het eventuele uitrangeren van Shapiro, en vorige maand werd de verkoop aangekondigd van de zoetstofbedrijven van Monsanto, waardoor de bedrijfsschuld wat werd verlicht.
Misschien hebben topfiguren van het bedrijf wel gedacht dat dit nu niet het geschikte moment was om van intellectuele inbeslagname te worden beschuldigd.
,,De hele biotechnologische industrie heeft al zo zwaar onder vuur gelegen, dat ze nu wanhopig wat positieve gevoelens wil opwekken over Monsanto'', zegt Sue Mayer van de onafhankelijke Britse onderzoeksgroep Genewatch.
De gevoeligheid bij het publiek over de ,,eigendom'' van genomen was bijzonder sterk aanwezig na het conflict over het menselijk genoom tussen Celera, het Amerikaanse bedrijf dat geld wil vragen voor het gebruik van minstens een deel van zijn databank, en het Human Genome Project, dat met overheidsgeld wordt gefinancierd en dat gelooft in de vrije toegang tot de gegevens.
Lang voor president Bill Clinton en premier Tony Blair zich in het debat mengden, met hun vorige maand gelanceerde oproep om de ,,ruwe gegevens'' over het menselijke genoom vrij te geven, had Monsanto al beslist om de informatie over de rijst vrij te geven.
,,Zoals onze voorzitter tegen Greenpeace heeft gezegd, moesten we minder praten en meer luisteren'', zegt Tony Combes, hoofd van de Britse afdeling van Monsanto. ,,Wel, we hebben geluisterd, zowel naar het commentaar van onze vrienden als van onze vijanden en dit is een van de resultaten daarvan.''
Het bedrijf geeft de gegevens aan het IRSGP, op voorwaarde dat ze het genoom van rijst afwerken en het zo snel mogelijk publiceren. Het bedrijf heeft daarbij gespecificeerd dat het verwacht om ,,snel een kans'' te krijgen om te onderhandelen over een niet-exclusiviteitscontract op patenten die de onderzoekers nemen op commerciële toepassingen die gebaseerd zijn op de gegevens. Daarvoor zal Monsanto royalty's betalen.
Het bedrijf lijkt gewonnen voor een visie op de lange termijn, omdat het oordeelt dat het meer heeft te winnen dan te verliezen bij dit grote gebaar dat de kennis van de hele mensheid zal verhogen.
Die veronderstelling is wetenschappelijk gegrond.
Experts geloven dat de bijdrage van Monsanto een tijdwinst van ongeveer vijf jaar betekent voor het decoderen van het volledige genoom, waardoor het project niet de verwachte acht, maar twee á drie jaar zal duren.
Dat verkorten van de onderzoeksfase heeft verstrekkende gevolgen voor genoomonderzoek van granen zoals tarwe, maïs, gerst, sorghum en gierst, de enigszins met rijst verwante en veel complexere biologische familieleden.
,,Het is alsof je een boek kaarten hebt die net op een lichtjes andere manier geschud zijn'', zegt professor Bevan. ,,Rijst zal als voorbeeld dienen. De tijd die nodig is om de andere gewassen te decoderen, zal er enorm door worden verminderd.''
Belangrijk is dat heel wat van die rijkere granen veeleer door westerse consumenten worden gegeten dan door de armen van de derde wereld. Daardoor worden ze ook niet meer geassocieerd met hoogstaande onderzoeksprojecten die met overheidsgeld worden gefinancierd.
,,Monsanto rekent er waarschijnlijk op dat hoe meer informatie er wordt verspreid onder het publiek, hoe beter dat is voor iedereen en dus ook voor Monsanto'', zegt professor Conway. ,,Eerlijk gezegd, wat de redenen ook zijn, het is een heel erg welkome stap.''
© The Financial Times
http://www.standaard.be/cnt/dst14042000_049